Cô gái bí ẩn trên tờ tiền 2.000đ! Cô gái "bí ẩn" trên tờ tiền
2.000 đồng
Đã 23 năm trôi qua kể từ
ngày tờ tiền này được phát
hành, hình ảnh 3 nữ công
nhân đang làm việc in trên tờ tiền vẫn là một ẩn số.
Tờ tiền mệnh giá 2.000 đồng
là tờ tiền hiếm hoi có mặt sau
được thể hiện bằng bối cảnh
Nhà máy Sợi Nam Định cùng
3 nữ công nhân đang làm việc.
Mở cuộc truy tìm
Năm 1988, khi phát hành tờ
tiền 2.000 đồng, Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam quyết
định lấy bối cảnh khu sản xuất cùng 3 nữ công nhân của
Nhà máy Sợi Nam Định để in
lên mặt sau của tờ tiền. Nhiều
người chắc mẩm, đây phải là
những công dân điển hình
với thành tích lao động rất đặc biệt có nhiều đóng góp
mới vinh dự được in hình lên
tờ tiền. Nhưng họ là ai?
Bây giờ Nhà máy Sợi Nam
Định đã được đổi tên thành
Tổng Công ty Cổ phần Dệt may Nam Định. Trong đội
ngũ nhân công sản xuất hiện
tại của nhà máy, vẫn còn khá
nhiều người thuộc thế hệ
công nhân từ thập niên 70 của
thế kỷ trước. Gặp họ, chúng tôi càng thêm hy vọng có
manh mối về 3 người phụ nữ
được in hình lên tờ tiền 2.000
đồng.
Khi chúng tôi chìa ra tờ tiền
2.000 đồng rồi hỏi về 3 nữ nhân công trong ảnh, nhiều
công nhân già trong nhà máy
cứ ớ người ra mà rằng: "Đúng,
đúng... Đây là 3 nhân công
của nhà máy chúng tôi. Đến
nay công nhân trong nhà máy vẫn đang sử dụng mẫu
quần áo bảo hộ lao động như
họ đã mặc... Nhưng 3 phụ nữ
này là công nhân nào nhỉ?
Nhìn họ quen quá...". Vậy là
những người công nhân già cứ chuyền tay nhau tờ tiền rồi
thầm thì: "Là ai nhỉ?".
Riêng Phó Giám đốc Phân
xưởng dệt Bùi Văn Đặng thì
cứ mãi bần thần. Ông lật
ngang, rồi lật ngửa tờ tiền và nói: "Tôi về nhà máy công tác
và làm quản lý từ năm 1970.
Bức ảnh được in trong tờ tiền
chính là phân xưởng dệt C2. 3
công nhân trong ảnh chính
xác là công nhân của chúng tôi. Tôi nhận được họ qua
trang phục lao động - đặc thù
của công nhân dây chuyền
dệt... Nhưng sao tôi không rõ
3 phụ nữ này là ai nhỉ?". Dứt
lời, ông Đặng kéo tôi đi: "Anh đi cùng tôi... Tôi sẽ cho anh
thăm phân xưởng dệt C2 và
sẽ hỏi cho anh về 3 công
nhân được in trên tờ tiền".
Tới phân xưởng dệt C2, ông
Đặng chỉ cho tôi từng chi tiết trong bức hình tại mặt sau tờ
tiền 2.000 đồng đều trùng
khớp với bối cảnh hiện tại
của phân xưởng dệt. Tất cả
đều không mấy thay đổi dù
đã trải qua nhiều năm trời. Tại đây, ông Đặng gọi những
người công nhân già lại rồi
hỏi về 3 nữ nhân công trong
tờ tiền. Một cuộc truy tìm 3
người phụ nữ bí ẩn nhanh
chóng lan toả toàn khu sản xuất. Nhìn cảnh ấy, chúng
tôi nghĩ mình đã may mắn,
có lẽ chỉ một lúc nữa thôi, 3
người phụ nữ bí ẩn mà tôi
muốn gặp sẽ xuất hiện.
Nhưng rồi nguyên cả buổi sáng trôi qua, 3 nữ công nhân
bí ẩn kia vẫn mất hút. Đầu
giờ chiều, ca làm việc mới bắt
đầu. Chúng tôi lại tiếp tục
kiếm tìm 3 người công nhân
bí ẩn. Lần này ông Đặng còn lấy điện thoại liên hệ với
hàng chục công nhân đã nghỉ
hưu. Bao nhiêu cuộc điện
thoại ông Đặng gọi đi là bấy
nhiêu hi vọng chúng tôi ấp ủ.
Nhưng tất cả chỉ nhận được những câu trả lời: "Tôi không
rõ... Tôi cũng không nhớ...".
Họa lắm mới có người an ủi:
"Có khi họ là những công
nhân vẫn đang làm việc
trong nhà máy mà năm đó được chụp ảnh rồi vẽ hình
lên tiền nhưng họ không
biết".
Không tìm được 3 nữ công
nhân này, gương mặt Phó
Giám đốc Bùi Văn Đặng sụp xuống. Kéo tôi về phòng làm
việc của mình, ông Đặng giãi
bày: "Khoảng thời gian Nhà
máy Sợi Nam Định được chụp
hình đưa lên tờ tiền 2.000
đồng là cuối những năm 80. Lúc đó đất nước đang trong
giai đoạn đổi mới, không khí
lao động xây dựng xã hội
chủ nghĩa được phát động
trong toàn nhà máy. Khi ấy
chúng tôi liên tục được các đoàn làm phim, nhà báo về
thăm. Đoàn nào về cũng ghi
hình, chụp ảnh... Đúng là
ngày đó công nhân và nhà
máy được chụp ảnh, vẽ hình
nhiều quá nên chẳng ai để ý...".
Vậy là chúng tôi phải tạm
chia tay mà vẫn chưa tìm
được 3 người phụ nữ may
mắn được vẽ hình lên tờ tiền
2.000 đồng. Bản vẽ có bối cảnh 3 nữ công
nhân cùng dây chuyền sản
xuất tại nhà máy Sợi Nam
Định vẫn đang được hoạ sỹ
Quế lưu giữ.
Họa sỹ thiết kế cũng không biết
Chúng tôi rời Nam Định
nhưng ý nghĩ tìm gặp 3
người phụ nữ được đưa hình
lên tờ tiền 2.000 đồng vẫn
chưa nguôi ngoai. Một trong những manh mối có thể tìm
ra được 3 nhân vật bí ẩn ấy
là họa sỹ thiết kế đồng tiền
này. Theo tài liệu lưu giữ tại
Ngân hàng Nhà nước, Họa sỹ
Phạm Văn Quế là người trực tiếp thiết kế mặt sau của tờ
tiền 2.000 đồng. Ngày đó,
ông Quế đang ở tuổi ngoài 40
và công tác tại Tổ họa sỹ,
Phòng Thiết kế mẫu (Cục
Phát hành tiền tệ và Kho quỹ, Ngân hàng Nhà nước
Việt Nam). Tổ họa sỹ của ông
có 7 người.
Bây giờ, họa sỹ Phạm Văn
Quế đã nghỉ hưu, nhưng ông
vẫn còn minh mẫn lắm. Chúng tôi hỏi ông: "Bác thiết
kế mặt sau tờ tiền 2.000
đồng có bối cảnh là 3 nữ công
nhân Nhà máy Sợi Nam Định.
Đây là 3 nhân vật có thật hay
chỉ là 3 nhân vật được vẽ theo trí tưởng tượng?".
Hoạ sỹ Phạm Văn Quế, người
đã thiết kế mặt sau của tờ
tiền 2.000 đồng. Ảnh: Quốc
Hưng
Họa sỹ Quế cho hay: "Tưởng tượng ra nhân vật làm sao
được. Tôi phải có hình mẫu cụ
thể mới thiết kế được tờ
tiền. Đó là 3 nhân vật có thực,
không phải tưởng tượng hay
hư cấu gì cả. Đầu năm 1988, Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam ra quyết định sẽ phát
hành tờ tiền mệnh giá 2.000
đồng. Khi ấy tôi cùng 6 họa
sỹ trong tổ được giao nhiệm
vụ tìm và lựa chọn những bức ảnh để thiết kế mặt sau
cho tờ tiền. Những bức ảnh
được chọn lựa phải có tiêu chí
phù hợp với bối cảnh đất
nước lúc bấy giờ và phù hợp
với mệnh giá tờ tiền chuẩn bị phát hành".
Với tiêu chí ấy, tất cả các họa
sỹ trong tổ cứ thế đi tìm ảnh.
7 họa sỹ phải tìm 7 ảnh mẫu
khác nhau để thiết kế lên tờ
tiền. Mẫu thiết kế của họa sỹ nào xuất sắc và phù hợp với
tiêu chí sẽ được lựa chọn làm
mặt sau cho tờ tiền 2.000
đồng. Có rất nhiều bối cảnh
của đất nước được tổ họa sỹ
quan tâm. Có người chọn bối cảnh Nhà hát lớn Hà Nội, có
người lại chọn Hồ Gươm với
Tháp Rùa, thậm chí Nhà máy
đồ hộp Hải Phòng cũng đã
được một số họa sỹ để ý.
"Về phần mình, tôi sang kho ảnh của Thông tấn xã Việt
Nam để lựa chọn. Tôi miệt
mài tìm kiếm cả tuần trời,
cuối cùng cũng tìm được 2
bức ảnh chụp về Nhà máy Sợi
Nam Định. Một bức chụp về dây chuyền sản xuất sợi, bức
ảnh còn lại là chụp về 3 nữ
công nhân trẻ đang thao tác
trên dây chuyền. Cầm trên
tay 2 bức ảnh, tôi ưng ý ngay
và linh cảm rất rõ, đây sẽ là bức hình được lựa chọn để in
lên tờ tiền 2.000 đồng", ông
Quế nhớ lại.
Theo Phó GĐ Bùi Văn Đặng,
khu dây chuyền này chính là
bối cảnh đã được hoạ sỹ Phạm Văn Quế thiết kế lên
mặt sau tờ tiền 2.000 đồng.
"Vậy 3 nữ công nhân đó là ai
và đang sống ở đâu?". Giật
mình trước câu hỏi này, ông
Quế tư lự: "Việc thiết kế tiền phải bảo mật cao độ. Khi làm
thủ tục xin 2 bức ảnh từ
Thông tấn xã Việt Nam, tôi
chỉ khai báo một lý do đại
khái cho hợp lệ chứ không
thể đưa lý do chính xác. Việc xin tên tác giả của 2 bức ảnh
cũng như các nhân vật trong
ảnh tôi cũng chẳng kịp làm".
Vậy là họa sỹ Phạm Văn Quế
cũng không biết 3 người công
nhân được in hình lên tờ tiền 2.000 đồng kia là ai. Tính chất
bảo mật của công việc thiết
kế tiền đã không cho ông
làm việc đó.
Hoạ sỹ Phạm Văn Quế, người
đã thiết kế mặt sau của tờ tiền 2.000 đồng.
Sau khi mang 2 bức ảnh về
trình, hoạ sỹ Quế được chấp
thuận dùng để thiết kế lên
mặt sau của tờ tiền 2.000
đồng. Nhiệm vụ của ông là lồng ghép, vẽ lại 2 bức ảnh
trên thành một. Bức hình mới
được vẽ ra phải có các chi tiết
hài hoà cân đối và không
phức tạp. Ông Quế đã mất
nhiều tháng trời ngồi vẽ rồi ghép 2 bức ảnh lại với nhau.
Ông miệt mài vẽ đến độ
thuộc lòng từng chi tiết trong
2 bức ảnh, từng nét mặt của 3
cô công nhân. Nhưng họ là ai,
thì ông đành chịu! Ông chỉ biết họ là những người thợ
dệt của Nhà máy Sợi Nam
Định.
Đến nay, tờ tiền 2.000 đồng
đã phát hành được 23 năm.
Nhưng 3 nữ công nhân được vinh dự in hình lên đó vẫn là
một bí ẩn.